Teorinin Karşısına Olgu mu, Bir Başka Teori mi Gelmelidir? -Popper ve Lakatos ekseninde incelenmesi:

Bir teorinin karşısına olguyu değil, ancak bir başka teoriyi koyabilirsiniz. -Lakatos

Popüler mit, teoriyi güçlendiren etmenin olgu olduğunu söyler. Teorinin karşısına olgu gelmelidir. Fakat popüler mitin aksine Galileo, mekanikte çok az deney icra etmiş gibi gözükür. Teorisini ifade ederken atıfta bulunduğu deneylerin çoğu, düşünce deneyleridir. Bu, yeni teorilerin bir biçimde olgulardan çıkarıldıklarını düşünen ampiristler için paradokslu bir olgudur.[1]

Lakatos, Popperci pozisyonla müşterek çok şeye sahiptir. En önemli farklılıklardan biri Popper’de kararlar, yalnızca tekil önermelerin kabulü ile ilgili oldukları halde, Lakatos’da aygıtın katı çekirdeğini teşkil eden üniversel önermelere uygulanabilecek ölçüde genişletilmesidir.[2]

Bir diğer farklılık ise, Popper’ın biliminin teorinin karşısına olgu gelmesi gerektiğini destekleyen bir yapıda olduğunu söylemek mümkün iken aynı durum Lakatos için geçerli değildir. Lakatos, teorinin karşısına karşıt bir teori gelmesi gerektiğini öne sürer.

Popper’a göre bir kuram, “onu yanlışlayabilecek can alıcı bir deney veya gözlem ortaya atabiliyorsa bilimseldir; bunun gibi bir “olanaklı yanlışlayıcı” tümüyle reddediliyorsa, o kuram sahte-bilimseldir”.[3] Bilimsel kuramların öngörüleri deneysel gözlemle çeliştiği takdirde kuramlar yanlışlanır ve çok geçmeden terk edilir, bilim de bir yanlışlanabilirlik süreciyle, bir eleme süreci şeklinde ilerler. Lakatos da bilimin “ilerleyici” yanının olması gerektiğini söyler. Dolayısıyla her geçerli teorinin bir önceki teoriden daha fazla olguyu açıklaması da beklenir. Lakatos bilimi, bilim tarihinden-zamandan bağımsız düşünemez. Bundan dolayı teorinin karşısına bir başka teoriyi koyar. Ortaya çıkan mevcut iki teoriye de zaman verilmesi gerektiğini söyler.  İlerlemeyi sağlayan teori ise devamlılığını sürdürecektir.

---

[1] Chalmers, A. Bilim Dedikleri, Vadi Yayınları, çev. Hüsamettin Arslan, 1994, s. 141.

[2] a.g.e., s. 146.

[3] Lakatos, I. Bilimsel Araştırma Programlarının Metodolojisi, Alfa Yayınları, 2014, s. 23.